home  > 
 muziektheorie >  harmonie  > harmonieleer  > E. Chromatiek > gealtereerde akkoorden
   
Het gedeelte E. chromatiek is bij lange nog niet af. Tot nu toe is alleen het volgende beschikbaar: gealtereerde akkoorden / paragrafen 1-3, 5 en een stukje van 9 
SWITCH TO THE ENGLISH VERSION
1. algemeen
2. verminderde terts op #4^; 
literatuurvoorbeelden (klik in de lijst hieronder voor een voorbeeld): 
 
Schubert, Ges?nge des Harfners I en III (D 478 en D 480)  begin van beide liederen
Am Grabe Anselmos (D 504)  begin van het lied		 Schubert, Piano Trio 1, D 896, begin van het tweede deel
Schubert, Erster Verlust D 226 Mozart, Pianosonate in a klein, KV 310, tweede deel, middengedeelte (doorwerking)
Mozart, Pianosonate in Bes groot, KV 333, eerste deel, doorwerking
Bellini, Dolente immagine di Fille mia Mozart, Symfonie in C groot "Jupiter", tweede deel    overgang naar het tweede thema en eind van het middengedeelte (doorwerking)
Schubert, Symphonie Nr. 5 in Bes groot, eerste deel   overgang naar het tweede thema Beethoven, Symfonie Nr. 5, eerste deel, eerste thema
3. enharmonische verwisseling van dubbelverminderde drieklank en dubbelverminderd septimeakkoord, en van het hardverminderd septimeakkoord
 
literatuurvoorbeelden
4. #IV en IIhv in andere liggingen
 
literatuurvoorbeelden
5. schematisch overzicht van alle gealtereerde akkoorden
 
6. verminderde terts op #4^:
literatuurvoorbeelden
7. verminderde terts op 7^:
literatuurvoorbeelden
8. verminderde terts op 2^ in mineur, en op #2^ in majeur:
literatuurvoorbeelden
9. overzichten van de enharmonisaties en de modulatiemogelijkheden
10. andere dingen? 

 
Mozart, Symfonie in C groot "Jupiter", tweede deel  overgang naar het tweede thema en eind van het middengedeelte (doorwerking)
opname door Jaap Ter Linden/ 
Mozart Akademie Amsterdam
Het tweede deel begint
op 11'40''  op de opname.
opname door Nicolaus Harnoncourt/ The Chamber Orchestra of Europe
Het tweede deel begint
op 13'42''  op de opname.
opname door Charles Mackerras/ Scottish Chamber Orchestra
opname door Roger Norrington/ The London Classical Players
hier is de complete partituur
van het tweede deel van deze Symfonie (pdf)
hier is de onderstaande tekst als pdf (NL)
hier is de onderstaande tekst als pdf (EN)
Aan het eind van het eerste fragment zien we een heel karakteristiek gebruik van een gealtereerd akkoord (hier #IV): De dominant van een nieuw bereikte toonsoort wordt bevestigd, op een belangrijk 'draaimoment' in de vorm.
  • Het deel staat in F groot; deze toonsoort is 'stabiel' tot aan het eind van het hoofdthema; dit thema eindigt in maat 11, met een volkomen heel slot. Wat volgt is de overgang naar het tweede thema, vanaf maat 11 (met overlapping).ann
  • Aan het begin van de overgang worden de eerste maten van het deel geciteerd, maar vanaf maat 14 doet instabiliteit zijn intrede, als door de toon Es wat eerst I6 was (in maat 4) veranderd wordt in een tussendominant voor IV; toch blijven we vooralsnog, tot het half slot in maat 18, in F groot.
  • In maat 19 verandert de toonsoort plotseling - zonder aankondiging of overgang - in c klein, de mineur-dominanttoonsoort
  • Na een orgelpunt op I in c klein wordt via in een faux-bourdon-textuur ingebedde chromatiek V in deze toonsoort bereikt;ann bevestigd wordt deze dominant met behulp van het overmatig kwintsextakkoord.ann  Na een orgelpunt op I in c klein wordt via chromatiek V in deze toonsoort bereikt; bevestigd wordt deze dominant door het overmatig kwintsextakkoord.
(Andante cantabile)
F groot:   I6/4                         V7               I             [ 6 ]                          V6/5   [ 2 ]
F groot:  V7   [ 2..    4/3 ..]       I      (V2)                                                    IV6            (VII6)     (V6)        II6md  I6
                                                                                                                voor IV        voor V
                                                                                                                 faux-bourdon ------------------------------
 
   F groot:  V4/3          6/5     I6/4                   V c klein:     I                                 II2 
                                                                            Orgelpunt op I -----------------------------------------------------------
Na het half slot aan het eind van de eerste groep verandert het C grootakkoord plotseling in een c kleinakkoord. Dit is het begin
van de modulatie naar (uiteindelijk) C groot. 
   c klein: VII7                              I                                                                                I6                                 bII6/5 (!)
     Orgelpunt op I -----------------------------------------------------------------------------
Als het orgelpunt is verlaten klinkt -  door de chromatische doorgangen in de bovenstemmen - heel even een Napels kwintsextakkoord.. 
 
In feite is de hele passage vanaf I6 in maat 23 gebaseerd op een faux-bourdon-zetting. Dit is het eenvoudigst te zien door te kijken naar de drie onderste strijkers-partijen: Ook al zijn niet alle akkoorden sextakkoorden, toch bewegen deze partijen tot en met maat 25 in faux-bourdon. Het keerpunt is (VII) --> V in maat 26: hier wordt overgegaan naar tegenbeweging (zie altviool en cello/contrabas). 

c klein:  II6/5  I4/3 --> (V4/3)   IV6                  VII6/5eol  (VII6/5)         #IVdv6/5   V 7 - 8       C groot:    V7
                                                                                         voor V                                6 - 5
Vanaf hier wordt aangestuurd op de dominant: via een tussendominant wordt de subdominant, IV6 bereikt. Uiteindelijk wordt de dominant (het half slot) chromatisch bereikt vanuit VIIeol,via een tussen-VII voor V (zie de beweging As - A - A - As - G in de bas).
Op het laatste moment zorgt het overmatig kwintsextakkoord voor een duidelijke bevestiging van V in C klein - waarna het tweede thema volgt, in C groot.ann
   begin tweede thema
  C groot:  I6       V6/4             I                 V6/5                                                 V2               I6            V4/3
De doorwerking of het middengedeelte (vanaf maat 45, zie hieronder) begint in d klein; het materiaal is grotendeels afkomstig uit de overgang.
  • De toonsoort d klein wordt in maat 45 bereikt via een voorbereid bedriegelijk slot: Na V7 in maat 44 volgt een tussendominant voor VI (die overigens niet wordt bereikt)
  • De toonsoort d klein wordt weliswaar gedestabiliseerd door de ontwikkelingen vanaf maat 50, maar wordt niet echt verlaten tot maat 58; we zouden zelfs zo ver kunnen gaan te zeggen dat dit middengedeelte tot maat 58  in zijn geheel  in d klein staat
  • De dominant van d klein wordt nadrukkelijk bevestigd in de 'lock on V' vanaf maat 56; daarbij speelt het overmatig sextakkoord een belangrijke rol

    • De hoofdtoonsoort F groot wordt na deze 'lock on V' snel alsnog bereikt, via een chromatische dominantenketen (zie maat 58/59)
                                                                                                                                            eind expositie
C groot: I6/4                                             V7          I  door toevoegign van de Bes verandert I in C in V7 in F
       begin doorwerking
F groot: (V9/7) ---> VI
d klein:   V9/7                                                 V7                  I                                 II2
d klein:   VII7                   (VII4/3)
                                        voor IV6 (die niet komt)

es klein:                          (VII6/5)                                              I6/4

                                                                  bes klein:   IV6/4 ----------->  I 4 ----- 3

                                                                                                    klein:  IV 4 ----- 3        I 4 ----- 3

                                                                                                                         c klein:  IV 4 ----- 3
 In tegenstelling tot               enharm. modulatie          Vanaf maat 51: kwartvalsequens; we zouden ook kunnen 
 de overgang beweegt                                                   zeggen: 'subdominantenketen'
 de bas nu (chromatisch)
c klein:    I 4 ----- 3
g klein: IV 4 ----- 3  I 4 ----- 3
           d klein: IV 4 ---- 3     I 4 ----- 3      bII6 [7 - 6 ]     (VII7)              V       #IVdv6         V
Uiteindelijk komt de kwartvalsequens opnieuw uit in d klein - er wordt dus niet echt een nieuwe toonsoort
  bereikt. Vanaf maat 55 wordt toegewerkt naar een 'lock on V' op A, de dominant van d klein (Of, vanuit de
  hoofdtoonsoort F groot gezien: stilstand op de 'verkeerde' dominant, namelijk de dominant van de parallel.ann
  Hierin speelt het overmatig sextakkoord een prominente rol: V wordt een aantal keren vanuit #IVdv6 bereikt, 
  en daarmee bevestigd. 
  d klein: #IVdv6   V             #IVdv6         V                (V7)          V7                (V7)            (V7)           (V7) --> III
                                                                                                                                    F groot:    V7
                                                            Via een korte chromatische dominantenketen wordt op het laatste
                                                            moment toch nog de hoofdtoonsoort F groot bereikt.ann
 
      begin van de reprise
F groot: I                                 V4/3                                                 6/5                                              7