home  > 
 muziektheorie >  harmonie  > harmonieleer  > E. Chromatiek > gealtereerde akkoorden
   
Het gedeelte E. chromatiek is bij lange nog niet af. Tot nu toe is alleen het volgende beschikbaar: gealtereerde akkoorden / paragrafen 1-3, 5 en een stukje van 9 
SWITCH TO THE ENGLISH VERSION
1. algemeen
2. verminderde terts op #4^; 
literatuurvoorbeelden
3. enharmonische verwisseling van dubbelverminderde drieklank en dubbelverminderd septimeakkoord, en van het hardverminderd septimeakkoord
 
literatuurvoorbeelden
4. #IV en IIhv in andere liggingen
 
literatuurvoorbeelden
5. schematisch overzicht van alle gealtereerde akkoorden
6. verminderde terts op #4^:
literatuurvoorbeelden
7. verminderde terts op 7^:
literatuurvoorbeelden (klik in de lijst hieronder voor een voorbeeld):
 
vv Strauß: Till Eulenspiegel / Wagner: Tristan-Vorspiel / Debussy: Prélude à l'après-midi d'un faune
Franck, Prélude, Choral et Fugue
8. verminderde terts op 2^ in mineur, en op #2^ in majeur:
literatuurvoorbeelden
9. overzichten van de enharmonisaties en de modulatiemogelijkheden
10. andere dingen? 

 
Franck, Prélude, Choral et Fugue  een paar plaatsen in de Prelude en in de koraal
 
opname door Egon Petri (broadcast, 1957ann)
opname door J?rg Demus (1961)
opname door Stephen Hough
opname door E. Kissin
hier is de complete partituur (pdf)
Hieronder zie je twee fragmenten, uit respectievelijk de Prélude en de koraal. In de context van een bespreking van gealtereerde akkoorden zijn werken van Franck bijzonder interessant, omdat ze vaak erg chromatisch zijn, en veel gealtereerd akkoorden bevatten.

In het eerste fragment, de maten 15- 23 van de Prélude zien we dat 

  • een Eulenspiegel-akkoord op V wordt gebruikt in de afsluitende cadens (in maat 22/23). In feite wordt dit akkoord hier gebruikt als chromatisch doorgangsakkoord tussen VII en I.
In het tweede fragment, het begin van de koraal, zijn nogal wat gealterereerde akkoorden te vinden:
  • Het meest 'speciaal' is waarschijnlijk #IIk/d/v/v (in maat 59), hier gebruikt om bVI en I met elkaar te verbinden
  • De toonsoort van de koraal, Es groot, wordt bereikt door een enharmonische modulatie (vanuit b klein, de toonsoort van de Prélude); in deze modulatie wordt een dominant septimeakkoord geënharmoniseerd tot overmatig kwintsextakkoord (#IVdv6/5 in maat 58, na de aflsuiting op de tonica aan het eind van de Prélude in 58)
  • overmatige kwintsextakkoorden komen voor in de maten 62 and 66.
In maat 15 hebben we fis klein bereikt, de mineur-dominanttoonsoort (na een eerste gedeelte in b klein in 1-7, en een modulerend gedeelte van 8-15):
          15
fis klein:     VII7       2                      V7 9 - 8         I                           VII7                                                            I 
                                                                       orgelpunt op I ------------------------------------------------------------------------------>
          17
fis klein:  (V7)
            voor IV [die niet verschijnt]
orgelpunt op I --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------->
             18
fis klein: III6                                      (VII7)                                                                                    III6
orgelpunt op I [= hier terts van III]----------------------------------------------------------------------------------------------------------------|
             19
D groot:  (V9b/7)
            voor IV [die niet verschijnt]
fis klein: (V9b/7)
            voor bII [die niet verschijnt]
 
Vanaf maat 20 zien we (enigszins verstopt door de verminderde septimeakkoorden) een akkoordprogressie met dominant septimeakkoorden (in dalende kwarten): D dom7 -- > A dom7 -- > E dom7 . Om die reden meen ik dat de notatie van de verminderde akkoorden in 20 and 21 niet geheel 'correct' is: In 20 zouden we Bes moeten denken in plaats van Ais, en in 21 F in plaats van Eis:
            20
                                                    vertr. 
D groot:  (VII2 ----> V7)                                                                 Cis verm. als substitutie
                 voor IV [die niet verschijnt]                                           van A dom7
fis klein: (VII2 ----> V7) 
             voor bII [die niet verschijnt] 
          21
                                                   vertr. 
D groot:   VII2 ----> V7                                                                 Gis verm. als substitutie
fis klein: (VII2 ----> V7)                                                                van E dom7
                    voor VI [die niet verschijnt]                                    - maar oplossend als LTDann naar het D groot akkoord in 22 - 
Na III6 in maat 22 lost de tussendomuinant voor IV niet op naar IV (elisie), maar gaat in plaats daarvan naar VII6/5. En door de verlaging van Gis naar G in de bas, en doordat in een middenstem B wordt veranderd in Cis ontstaat een Eulenspiegel-akkoord op V, dat optreedt als chromatisch doorgangsakkoord tussen VII6/5 en I, dat oplost naar de afsluitende tonica van dit gedeelte:
            22
D groot:   I6
fis klein: III6                                      (V2)                                       VII6/5                                   V4/3hv/v
                                                            voor IV6 [die niet                                                              Eulenspiegel op V
                                                                  verschijnt]
            23
 fis klein: I 
De Prélude eindigt met een duidelijk volkomen heel slot in b klein (zie ook dee complete partituur). De verbinding met de koraal wordt in slechts een maat gemaakt: In 58 wordt de tonica-drieklank van b klein veranderd in een dominant septimeakkoord, dat #IVdv6/5 in Es groot blijkt te zijn (wat blijkt bij de oplossing in maat 59). We moeten dan de enharmonisatie als volgt lezen:
 
A
Fis
Dis
B		 A
Ges
Es
Ces
(Of stel je eerst de toonsoort 
Dis groot voor, in plaats van Es groot:)
A
Fis
Dis
B		 Gisis
Fis
Dis
B
 
            56
 b klein: I                                                                                                                      (V7)
                                                                                                                              for IV [die niet verschijnt]
                                                                                                         Es groot:  = #IVdv6/5
                                                                                                                                                                       plagale oplossing 
                                                                                                                                                                           naar I in Es groot 
 
In maat 61 and 62 leidt een korte keten van (niet oplossende) tussendominanten naar een enharmonische modulatie, op het moment dat blijkt dat het laatste dominant septimeakkoord (op Ges in 62) moet worden opgevat als overmatig kwintsextakkoord in de dominanttoonsoort Bes groot. We kunnen dan de enharmonisatie als volgt lezen:
 
Fes
Des
Bes
Ges		 E
Des
Bes
Ges
 
             59
  Es groot:    I       VI   I6/III  VII6/5md  bVI6 #IIk/d/v/v  I6    V2       I6   VII2md    (V7)   (VII2md)   (V7)   (V7)
                                                                                                                   blijkt       voor    blijkt        voor   voor
                                                                                                                   te zijn:     bII      te zijn:       III      bVI
                                                                                                                   LTDann -->        LTD -->
                                                                                                                                              Bes groot:  = #IVdv6/5  I6/4 V7
                                                                                                                                                                      German
In maat 66 wordt het overmatig kwintsextakkoord in c klein gebruikt om een tussendominant voor V met de dominant te verbinden, net voor de afsluitende cadens van dit gedeelte:
           63
Bes groot:  I
Es groot: V                                      VII4/3md
                                           c klein:  VII2 ----------------------->   V7 9 - 8  V2      (p)        4/3         I 4 - 3    2 (p)  (V4/3)  #IVdv6/5
                                                                                                                                                                                            German
Het gebruik van een als halfverminderd klinkend akkoord op IV is een soort 'specialiteit' van Franck. We kunnen een akkoord als 'IVhfvm' in maat 68 niet opvatten als 'echt' halfverminderd (want dat zou impliceren: Ces in plaats van B, wat in deze context onmogelijk is). Maar het is mogelijk het akkoord te begrijpen als ontstaand uit een niet-oplossende vertraging: Es kan worden opgevat als vertraging voor D, en het akkoord is dan eigenlijk: VII4/3 (die op zijn beurt IV+6ann kan vervangen in een plagaal slot).

De akkoorden in maat 70-73 hangen duidelijk samen met de stapsgewijs dalende bas. De figuur doet enigszins denken aan een Romanesca:
           67
c klein: I6/4    (V4/3   IV)   VIIeol VII7  I6/4  IV6/5 I6/4 'IVhfvm' I                      I          I2    VI    I6/4 IV     I6   II2    I      I
                     voor IV                                       (n)
                           [die niet
                           verschijnt]
              dominant orgelpunt ----------------- ( ----- ) -------|
           72
c klein:   I2  VI  I6/4 IV    I6     II2    I     I   II4/3 I6/4 II6/5 (VII7)(II4/3 I6/4 II6/5)(VII7) I6  VII7  I     V7hv   IV  IV+6ann  I   I
                                                                                    voor (V)                         voor
                                                                                    voor VIIeol                         (IV) 
                                                                                                                           voor VIIeol
                                                                                                                                = VII6/5
           of denk tijdelijk in bes klein (da's makkelijker..)  (VII7) II4/3 I6/4 II6/5 (VII7) 
                                                                                        voorV                      voor IV

                                                                                                             c klein:  = VII6/5  I6  VII7  I     V7hv   IV  IV+6    I   I
In maat 81 moduleren we naar de subdominanttoonsoort f klein, net voor de herhaling van de 'quasi Romanesca' vanaf maat 83 (zie ook de maten 70-73): 
           78
c klein:    V6     I       V6eol  VI     III6augm  (IV)  III6    VII4/3      I6    #IVdv6/5 I6/4  VII4/3     I6     VII6/5  (VII2   V7) -----> IV
                                                     = (V6augm)
                                                 of VI
                                                      [die niet
                                                      verschijnt]
                                                                                                                                                              f klein:    VII2   V7
REMARK IIIAUGM
           82
  f klein:    I                      I      I2    VI   I6/4 IV    I6   II2    I     I       I2    VI     I6/4   IV      I6      II2   I     VI6  VI6/5 IV2 II7