|
|
-
Hoofdstuk 9: I, V, IV en II in cadens en prolongatie;
ritmiek/metriek; VI in bedrieglijk slot
-
Hoofdstuk 10: kwartsextakkoorden (1)
-
Hoofdstuk 11: kwartsextakkoorden (2)
-
Hoofdstuk 12: VI en IV6 (1)
-
Hoofdstuk 13: de septimeakkoorden op II en IV
-
Hoofdstuk 14: ander gebr II, IV en VI
-
Hoofdstuk 15: V...
-
Hoofdstuk 16: III en VII
|
het septimeakkoord van V
In tonale muziek zal iedere Ve trap vroeger of later oplossen naar
een Ie trap. Bij de drieklank van V heeft deze 'oplossingsbehoefte'
uitsluitend te maken met de plaats die deze drieklank inneemt in de toonsoort
(hij staat op de vijfde toon, en heeft een leidtoon). De 'oplossingsbehoefte'
van het septimeakkoord van de Ve trap is nog sterker: als alle septimeakkoorden
is dit immers een dissonant akkoord (dat dus 'moet' oplossen naar
een consonante klank). De dissonant in V7 is het klein
septime (=4^ in de toonsoort); deze 'wil' dalen naar 3^. Als aan
de Ve trap een septime wordt toegevoegd, bevat dit akkoord twee dissonante
intervallen: het septime
tussen grondtoon en septime, en de verminderde
kwint tussen terts en septime (dus tussen 7^ en 4^ in de toonsoort;
dit interval 'wil' krimpend oplossen naar 1^ / 3^): |
| voorbeeld 10 |
oplossing van dissonanten in V7 (boven: C groot; onder:
c klein)
|
|
|
| Historisch is het septimeakkoord een jonger verschijnsel dan
de drieklank: in de 16e eeuw komen septimeakkoorden eigenlijk nog niet
voor. Pas in de Barok worden ze als zelfstandige akkoorden geschreven.
V7 is het oudste septimeakkoord, en ontstaan uit een (dissonante)
doorgangstoon tussen 5^ en 3^. Men kan zich dit als volgt voorstellen:
de tonen 5^ en 3^ in de sopraan worden geharmoniseerd met de Ie en de Ve
trap; het 'gat' tussen 5^ en 3^ wordt vervolgens ingevuld met 4^ (op een
licht maatdeel). Vanuit het akkoord geredeneerd: het septime van V7 wordt
vanuit
het oktaaf bereikt, verschijnt dus als
doorgaand
septime. Zie voorbeeld 10c. hierboven. Tot ver in de 17e eeuw verschijnt
het septime van V het vaakst op deze manier. Vergelijk voorbeeld 10c. met
voorbeeld 11: |
| voorbeeld 11 |
Lassus,
Lagrime de S. Pietro
nr 1, maat 30-32 (1595)
|
|
Een andere techniek (die ook in oudere muziek voorkomt, maar ook bijvoorbeeld
door Bach nog vaak wordt gebruikt) is het voorbereiden van het septime
vanuit het voorgaande akkoord: het septime van V7 blijft liggen of wordt
herhaald vanuit het voorgaande akkoord. Oorspronkelijk gaat het hierbij
eigenlijk om een vertraging
(syncopendissonant).Vergelijk
voorbeeld 82 met voorbeeld 83: in de vilanella van Marenzio ontstaat door
het liggenblijven van de d2 in maat 2 een vertraging, die oplost op de
tweede helft van de tweede tel. In feite gebeurt hetzelfde in voorbeeld
83a: de c2 op de eerste tel van de eerste maat klinkt eigenlijk als vertraging
- alleen wordt hier tegelijk met de oplossing (op de tweede tel) het akkoord
gewisseld.
Overigens is deze techniek - voorbereiden van het septime
- pas aan de orde als ook andere akkoorden dan alleen I en V worden
gebruikt: we hebben immers nu nog geen andere mogelijkheid voor het harmoniseren
van 4^ dan als septime van de Ve trap, terwijl voor het voorbereiden van
het septime van V7 een subdominant nodig is. In de voorbeelden vanaf
15 komt deze techniek dan ook niet voor. |
| voorbeeld 13 |
L. Marenzio, In un boschetto (vilanella)
DUBBELCADENS UITLEGGEN???
|
|
| voorbeeld 14 |
Bach, koraal 203 (maat 3/4) en koraal 136 (maat 3/4)
voorbereid en doorgaand septime |
a.
voorbereide septimen |
b. |
|
|
Je kunt ook koraal 136 in zijn geheel beluisteren.
|
In later tijd (ongeveer vanaf Bach) verschijnt het septime ook met
grote regelmaat onvoorbereid, en niet als doorgang vanuit
de grondtoon van de Ve trap. Het septime kan daarbij stapsgewijs of met
een sprong worden bereikt. Zie voorbeeld 15.
Het ligt in de rede te veronderstellen dat stapsgewijs bereiken
meer voorkomt - maar ik heb het niet geteld... |
voorbeeld 15
|
verschillend bereikte septimen
|
|
| Als sprake is van een (tijdelijk) rustpunt op de Ve trap is
het vaak beter 5^ 7^ of 2^ te harmoniseren met de drieklank van V
- vanwege het dissonante karakter van V7. V7 wordt dus zelden
gebruikt in een half slot. |
|
